گنجى که ارزان مى آید و مى رود!                                  علی – ع                                      
سال ???? در برن آلمان پیمانى در زمینه کپى رایت (حق تکثیر) و حمایت از دارایى ادبى و هنرى بین کشورهاى پادشاهى به امضا رسید. این پیمان که به صورت قانون در کشورهاى پادشاهى اروپا قابل اجرا و پى گیرى بود نویسنده یک اثر ادبى و مالک یک اثر هنرى را چنان به رسمیت شناخت که بدون اجازه وى دیگر کسى حق چاپ اثرش را نداشت به علاوه زمانى که خود نویسنده در کشور نبود باز ناشرین نمى توانستند به این بهانه دست به چاپ اثر وى بزنند.پس از پیمان «برن»، پیمان هاى دیگرى هم یکى پس از دیگرى در زمینه هاى مختلف به امضا رسید که اختراعات علمى، کشفیات، تجارت الکترونیک، گرافیک و.‎/‎/ به ترتیب تحت پوشش قانون کپى رایت قرار گرفتند و WIPO یا

سازمان جهانى مالکیت معنوى مسئول اجرا، پیگیرى و نظارت بر این قوانین و مصوبات شد. براساس قانون کپى رایت خالق یک اثر در زمان حیات تحت حمایت قرار گرفته و حقوق مالکیت معنوى او تأمین مى شود. همچنین ?? سال پس از مرگ او نیز اثر وى تحت حمایت قانون بوده و حقوق مربوط به تکثیر و استفاده از آن به خانواده خالق اثر پرداخت مى شود و پس از این مدت اثر از دایره حمایت قانون خارج مى شود.موضوع کپى رایت را باید از دو زاویه مختلف بررسى کرد: مصرف کننده و تولید کننده. فرامرز مولایى، کارشناس مسائل فرهنگى در این باره مى گوید: «وقتى از دید مخاطب و مصرف کننده حرف مى زنیم، مى بینیم ظاهراً موضوع به این شکل قابل تحلیل است که نپذیرفتن این قوانین و رعایت نکردن آنها بهتر است چون رعایت کپى رایت یعنى گران شدن نرخ نهایى محصول، در این میان ابتدا تولیدات صنعت نشر به چشم مى آید یعنى با یک معادله ساده خواهیم دید که ناشران مجبور مى شوند حقوق مؤلفین خارجى را هم بپردازند و از این رهگذر هزینه چاپ کتاب بالا رفته و در نهایت مشترى باید این هزینه ها را متقبل شود. این خود به خود باعث مى شود نرخ تحصیل در دانشگاه هم افزایش پیدا کند.» وى در ادامه مى افزاید: «به این موضوع نوار کاست، CD، گرافیک و انواع آرم ها را هم اضافه کنید، استفاده از اینترنت و تجارت الکترونیک را هم در نظر بگیرد و.‎/‎/ بنابراین در یک نگاه کلى مى بینید اولاً تولیدکنندگان ضعیف و آنهایى که نمى توانند ارتباط خوبى با مؤلفین و خالقین آثار خارجى برقرار کنند با این موضوع مخالف خواهند بود، بویژه این که بنیه مالى خوبى هم نداشته باشند اما آن دسته از واسطه هایى که هم وضع مالى خوبى دارند و هم از حیثیت کارى برخوردارند از موضوع استقبال مى کنند.» وى درباره مصرف کننده هاى ناراضى عنوان مى کند:شاید همه مصرف کنندگان این گونه تولیدات از رابطه هاى قیمت کالاها، کیفیت کالا، رعایت قوانین و.‎/‎/ اطلاعى نداشته باشند اگرچه به هر حال مصرف کننده هستند و شاید هم یک مصرف کننده حرفه اى، اما آنها صرفاً در صورت بالا رفتن قیمت یک کالا احساس نارضایتى مى کنند. درحالى که شاید ندانند رعایت همه این اصول باعث بالارفتن کیفیت کار هم مى شود به عنوان مثال اگر یک رساله فلسفى قرار باشد از فیلسوفى خارجى ترجمه شود و در این میان موضوع کپى رایت و قراردادهاى مالى با نویسنده و ناشر خارجى مطرح باشد، قاعدتاً آنها هم در هر مرحله اى از ترجمه و تولید متعهد مى شوند که کمک کنند. به عبارت دیگر مصرف کننده داخلى مى تواند مطمئن باشد اثر از شتابزدگى و نقص در درک مفاهیم از سوى مترجم رنج نمى برد و این موضوع درباره همه آثار و تولیدات صدق مى کند.»
بسیارى از کارشناسان نیز موضوع را به واسطه نوعى مقایسه در حوزه هاى مختلف تحلیل مى کنند به این معنى که آنها مى گویند اگرچه در برخى موارد کشور ما جزو مصرف کنندگان سفت و سخت به شمار مى رود اما در برخى موارد هم جزو تولیدکنندگان اصلى هستیم که با پذیرش و رعایت کپى رایت و امضاى همه پیمان ها صرفاً حوزه هاى سود و زیان جابه جا خواهد شد، به عنوان مثال فرش ایران که زمانى در جهان یکه تازى مى کرد و پس از نفت اصلى ترین منبع درآمد ارزى کشور به حساب مى آمد، صرفاً به دلیل کپى کردن بدون پرداخت حقوق مالکیت معنوى طراحان و بافندگان ایرانى از سوى کشورهایى مثل چین، هند و پاکستان، بازار خود را از دست داده است. در این مدت ما نیز نمى توانستیم مدعى باشیم و به مجامع بین المللى شکایت کنیم زیرا این کنوانسیون ها را امضا نکرده بودیم و دلمان خوش بود که با امضا نکردن معاهده جهانى کپى رایت قیمت کتاب و نرخ تحصیل را افزایش نداده ایم. از دیگر موارد مثال زدنى، کپى کردن آرم، نام و ترکیبات چند سس خوشمزه و صاحبنام ایرانى است که در کشورهاى اروپایى به تولید انبوه رسیده است. نیازى به گفتن نیست که پروسه تولید یک زنجیره وسیع است، زنجیره اى که طیف گسترده اى در آن نقش دارند. به علاوه مى توان گفت وقتى تولید یک کالاى خاص مورد حمایت قرار گیرد، موفقیت هاى تولیدکننده مى تواند به نفع مصرف کننده نیز تمام شود که این موضوع هم از نظر مادى و هم از نظر معنوى قابل بررسى است. در مثال فرش ایرانى دیدیم که عدم رعایت مالکیت معنوى تولیدکننده ایرانى چه ضربه اى به اقتصاد کل مملکت وارد مى سازد و یک زنجیره بزرگ تولید را از رده خارج مى کند و این مثال در مورد صنعت سینما و حتى همان سس هاى ایرانى قابل بررسى است. این زمانى است که ما تولیدکننده به حساب مى آییم اما زمانى که مصرف کننده هستیم و مجبوریم حقوق دیگران را رعایت کنیم با دو شق یک موضوع روبه رو هستیم. اول آن که تا حقوق دیگران را رعایت نکنیم آنها حقوق ما را رعایت نخواهند کرد و دوم آن که رعایت حقوق دیگران موقعیت و اعتبار ما را در دید دیگران بالا خواهد برد.فرامرز مولایى در این زمینه مى گوید: «ما در برخى از حوزه ها رشد چشمگیرى نداشته ایم. به عنوان مثال ادبیات معاصر ما جزو ناشناخته ترین انواع ادبیات در منطقه و جهان است. حتى ادبیات کشور همسایه ما ترکیه، بیش از ما براى دنیا تعریف شده و آنها به خوبى کار هنرمندان و نویسندگان این کشور را دنبال مى کنند اما چرا ادبیات ما در چنین کوچه بن بستى قرارگرفته و هیچ مترجمى و یا هیچ ناشر خارجى رغبتى براى ارائه آن در کشور خود ندارد موضوع بسیار روشن است، آنها یا به واسطه عدم ارتباط ما را نمى شناسند و یا اگر مى شناسند تصویر خوبى از صنعت چاپ و نشر ما ندارند یعنى این طبیعى است که اگر یک ناشر حرفه اى ما با فلان انتشارات برزیل تماس برقرار کند و درخواست چاپ و نشر اثرى از یک نویسنده برزیلى در ایران را داشته باشد و بنا به قراردادهاى رسمى حقوق ناشر را به عنوان واسطه و حقوق نویسنده را به عنوان مؤلف بپردازد به همان اندازه هم معرف ادبیات ما در برزیل خواهد بود.     به نقل از روزنامه ایران 2/11/1387